Balkenende stelde onlangs in NRC Handelsblad dat het huidige poldermodel niet
meer volstaat. De inmiddels één miljoen eenpitters worden erdoor benadeeld,
stelt hij, bijvoorbeeld omdat ze geen pensioen kunnen opbouwen. Ze moeten
een plaats krijgen aan de overlegtafel.
Reactie Jongerius
De sociale partners reageren gepikeerd op de impliciete suggestie dat zij deze
groeiende groep eenmanszaken links zouden laten liggen. Volgens voorzitter
Agnes Jongerius van de grootste vakbond FNV doet Balkenende het voorkomen
alsof zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) geen pensioen opbouwen
doordat ze niet gerepresenteerd worden.
"Dat is de wereld op zijn kop", zegt ze. "Tot nu toe heb ik bij dit kabinet
niet veel bereidwilligheid gemerkt om iets aan de rechtspositie van
zelfstandigen te doen. Mijn hemel, wat hebben wij een moeite moeten doen om
het zwangerschapsverlof voor zelfstandigen terug te krijgen. Daar heb ik nog
beschuit met muisjes voor uitgedeeld in Den Haag."
Ook VNO-NCW is het er niet mee eens. "Wij vertegenwoordigen die groep allang",
aldus de woordvoerder van de werkgeversvereniging.
Aantal zzp’ers groeit
Een groeiende groep mensen verhuurt zichzelf op projectbasis, is soms
tijdelijk in loondienst, of heeft naast een baan een adviespraktijk. Worden
hun belangen in de Sociaal-Economische Raad (SER) gedekt door de FNV en het
Platform Zelfstandig Ondernemers, onderdeel van VNO-NCW? Martin Pikaart,
voorzitter van AVV, Alternatief voor Vakbond, vindt van niet. Hij verwijt
met name de vakbonden de instituties in de polder (het cao-overleg,
pensioenbesturen, SER, opleidingsfondsen) gesloten te houden voor
nieuwkomers zoals het AVV. "Het zou niet vreemd zijn om zelfstandigen een
eigen zetel in de SER te geven", zegt hij.
Voor Jongerius is het AVV van harte welkom in de polder, mits het maar
voldoende mensen vertegenwoordigt. "En dat is zeker sinds het vertrek van
Mei Li Vos naar de Tweede Kamer niet meer het geval", zegt ze. Sinds de
charismatische Vos haar AVV-voorzitterschap inruilde voor Den Haag heeft de
eenpitterslobby aan publieke bekendheid ingeboet.
Bond voor uitzendondernemers
Hans Kamps, onafhankelijk kroonlid in de SER en voorzitter van de bond voor
uitzendondernemers ABU, vraagt zich af of zelfstandigen wel interesse hebben
voor een plek aan de SER-tafel. "Kenmerk van eenpitters is nu juist dat ze
zich niet zo snel zullen organiseren. Ze zijn juist uit de bescherming van
een cao gestapt omdat ze denken dat ze dat risico wel aankunnen. Als FNV
Zelfstandigen aan de leden allerlei voorzieningen oplegt en daarvoor
onderlinge solidariteit eist, zijn ze snel verdwenen, denk ik."
Ook Paul de Beer, hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van
Amsterdam, vraagt zich af of de tafel van het polderoverleg wel de juiste
plek is voor de zzp'ers. "Ik zou het wel raar vinden als ze mee zouden
praten over ontslagbescherming en cao's, zaken die per definitie niet op hen
betrekking hebben", zegt hij. "Als ze al een plaats aan de SER-tafel
krijgen, dan met beperkte opdracht."
Zelfstandigen zijn ondernemers
De Beer ziet zelfstandigen vooral als ondernemers, zeker de groep die bewust
voor het zzp'erschap kiest. "Ze hebben geen vaste werktijden, geen vaste
beloning, geen pensioen, geen sociale zekerheid, allemaal dingen waar de
vakbeweging honderd jaar voor gestreden heeft. Daarom vraag ik me af of de
vakbeweging deze groep niet te snel heeft omhelsd. Je kunt twee reacties
hebben op de groei van de zelfstandigen. De ene is dat het een nieuwe groep
is die je moet emanciperen, de andere is - in ouderwetse vakbondstermen -
dat het onderkruipers zijn."
Een achterhaald idee, vindt Jongerius. "Dat debat hebben we 15 jaar geleden al
beslecht. De bonden voor zelfstandigen bestaan nu een jaar of tien en horen
tot de snelst groeiende", zegt ze. Voor haar telt alleen de vraag hoe de
rechtspositie van deze groep verbeterd kan worden, hoe zij bijvoorbeeld een
pensioen kunnen krijgen.
"Moet je voorzieningen treffen voor iemand die bewust uit het stelsel stapt?",
vraagt Kamps zich af. "Dat stelsel is ontstaan in een tijd waarin werknemers
beschermd moesten worden tegen ondernemers die het niet goed bedoelden. Als
de arbeidsmarkt nu zo verandert dat de werknemer het voor het zeggen heeft,
moet je andere instituties hebben."
Naar nieuw model toe
Kamps denkt dat we toe groeien naar een model waarin individuele werknemers
onderhandelen met individuele opdrachtgevers over duur en betaling van
projecten, met daarnaast een collectief stelsel voor de zwakken op de
arbeidsmarkt, met banenpools en scholingspotten.
Ook Jongerius denkt dat 'de polder' zal veranderen onder invloed van de
opkomst van de zzp'er, al weet ze nog niet hoe. "Reden temeer waarom ik
denk: laat minister Donner van Sociale Zaken nu eindelijk eens afkomen met
zijn adviesaanvraag over zelfstandigen. Dan kunnen we het er eens over
hébben."
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl